Επιμέλεια: Γιάννης Μακρής, Γραμματέας του Προοδευτικού Συλλόγου "Ο ΠΑΛΑΜΗΔΗΣ".

Μία όλως τυχαία "συνάντηση·· που είχα με την πρώτη, μετά την επανάσταση του '21 , ελληνίδα ζωγράφο Μαρία Ράδου, μου κέντρισε την περιέργεια να αναζητήσω την σχέση αυτής της ελληνίδας, κατ'όνομα τουλάχιστον, με την Μαρία Ράδου την ευεργέτιδα του οίκου ευγηρίας τΆναπλιού. Αυτή η απόλυτη ταύτιση των ονομάτων των δύο γυναικών δε μου άφηνε κανένα περιθώριο "προσωρινής" έστω αδιαφορίας.

Η αναζήτηση κράτησε αρκετό καιρό. Καθώς συναρμολογούσα το πάζλ αυτής της ιστορίας, σιγά-σιγά ξεδιπλωνόταν μπροστά μου μια καταπληκτική εικόνα. Ας τα πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Ας ξεφυλλίσουμε τις σελίδες του χρόνου προς τα πίσω.Έτος 1770........ .

Στα χρόνια της σκλαβιάς, αρκετοί Ηπειρώτες φεύγανε απ'την πατρίδα τους και αποζητούσαν την τύχη τους στη ξενιτιά. Έτσι κι ο Γιάννης Σπανός από κάποιο φτωχοχώρι του Ασπροπόταμου ξενιτεύτηκε από μικρός. Βρέθηκε στο Λιβόρνο, όπου με τον καιρό έκανε μεγάλη προκοπή. Εκεί γνώρισε μια ελληνοπούλα, την Ασημίνα Μελιγκού, λακωνικής καταγωγής, από τον κλάδο της οικογένειας Ιατρού. Οι γονείς της Ασημίνας, για να γλιτώσουν στην επανάσταση του Ορλώφ, έφυγαν στα 1770 στη Ζάκυνθο και από εκεί στην Ιταλία. Εκεί γεννήθηκε η Ασημίνα και τα παιδικά της χρόνια τα πέρασε στην Κορσική (όπου διατηρούσε φιλικούς δεσμούς με την οικογένεια Βοναπάρτη) και αργότερα εγκαταστάθηκε στο Λιβόρνο. Ήταν μία πρακτική, έξυπνη γυναίκα, που παρ' όλο το ότι γνώρισε την Ελλάδα σε μεγάλη ηλικία είχε πολύ αναπτυγμένο το πατριωτικό της συναίσθημα. Έκανε τόση εντύπωση στο Σπανό η Ασημίνα , που αμέσως τη ζήτησε απ' τους δικούς της. Σε λίγο έγινε ο γάμος τους. Εγκατασταθήκανε μόνιμα στο Λιβόρνο, σε μία ιδιόκτητη έπαυλη στην οδό Αγίου Ιωάννου. Στο αρχοντικό τους αυτό συνάζονταν όλοι οι ξενιτεμένοι και περαστικοί Ρωμιοί. Μιλούσανε για τη σκλαβωμένη χώρα τους και πρόσμεναν τη στιγμή που θα σήμαινε ο λυτρωμός της.

Το ζευγάρι Σπανού απόχτησε τρία παιδιά, κορίτσια όλα. Τη Μαρία, την Ελένη, και την Πηνελόπη.

Η Μαρία γεννήθηκε στο Λιβόρνο κατά το έτος 1805. Αν και βρισκόταν σε ξένο τόπο, ο Σπανός μόρφωσε τα παιδιά του με τις αρχές και τις παραδόσεις της πατρίδας του και γι'αυτό απόχτησαν αγνή ελληνική συνείδηση. Είχε κατά νού οι κόρες του να γίνουν κάποια μέρα Ελληνίδες σύζυγοι και μητέρες, όπως και γίνανε.

Έλληνα παντρεύτηκε η Μαρία, το ίδιο κι οι άλλες δύο αδελφές της. Η Ελένη το Γιάννη Παπαρηγόπουλο, τον αγωνιστή της Ναυμαχίας του Ναυαρίνου, κι η Πηνελόπη τον Ιωάννη Κόνιαρη, το Δήμαρχο των Αθηνών.

Μάθανε εξαίρετα ελληνικά και για δάσκαλο είχαν το λόγιο εφημέριο της εκκλησίας του Λιβόρνο, τον Ιωακείμ. Όλο το διάστημα του Αγώνα μ' ενδιαφέρον παρακολουθούσαν την εξέλιξή του.

Η Μαρία από μικρή έδειξε κλίση στη ζωγραφική και τη μουσική. Κοριτσόπουλο ακόμα η Μαρία συναγωνιζόταν με τους πιο δόκιμους ζωγράφους. Δέκα πέντε χρονών έκανε την προσωπογραφία της μητέρας της κι ύστερα της Ισαβέλλας Θεοτόκη. Στα 1828 έλαβε μέρος στην έκθεση της Φλωρεντίας και πήρε πρώτο βραβείο.

Και στη μουσική όμως δεν ήταν κατώτερη. Έπαιζε εξαίρετο πιάνο και τραγουδούσε περίφημα. Συχνά σε οικογενειακές συγκεντρώσεις τραγουδούσε το "Θούριο" του Ρήγα Βελεστινλή.

Ο Σπανός δεν έζησε να κατεβεί στην ελεύθερη Ελλάδα, μ' όλο που είχε αρχίσει η Επανάσταση. Πέθανε αφήνοντας στη γυναίκα του Ασημίνα στερνή θέληση να παντρέψει τις κόρες τους με Έλληνες. Γι' αυτό και στο 1830 η Ασημίνα Σπανού παίρνοντας τις θυγατέρες της, άφησε για πάντα το Λιβόρνο και μπαρκάρανε για την Ελλάδα.

Η οικογένεια Σπανού φτάνοντας στην Ελλάδα , εγκαταστάθηκε στην τότε πρωτεύουσα τ' Ανάπλι. Συνηθισμένοι οι Αναπλιώτες να βλέπουν να καταφθάνουν καθημερινά στη λεύτερη πια χώρα τους ξενιτεμένοι Έλληνες, δεν τους έκανε εντύπωση ο ερχομός τους. Παραξενεύτηκαν όμως από ένα έπιπλο ιδιόρρυθμο με πέντε πετάλ και με κουδούνια μέσα ! ... . Κι' όταν σε λίγες μέρες η Μαρία κάθισε μπροστά στο πιάνο κι' άρχισε να παίζει τότε « επί των μαλακών κυμάτων του Αργολικού, υπό τον λαμπρόν ουρανόν του Ναυπλίου, ήχος μετάλλινος κυλιδούται εν τω αιθέρι. Είναι οι πρώτοι εκπεμθέντες σπινθήρες μουσικού οργάνου, οι γλυκείς ήχοι κλειδοκυμβάλου». Έ! Τότε δεν έμεινε Αναπλιώτης στο σπίτι του. Συνάχτηκαν όλοι γύρω από το σπίτι του Σπανού ν' ακούσουν το πιάνο που έπαιζε η Μαρία.

Επειδή δεν τους πήγαινε στη γλώσσα το «κλειδοκύμβαλο» το βάφτισαν «λαλούμενο». Με τ' όνομα αυτό έμεινε γνωστό για πολλά χρόνια.

Στ' Ανάπλι η Μαρία παντρεύτηκε με τον Ηπειρώτη Κώστα Ράδο. Έναν απ' τους πρωτεργάτες της Φιλικής. Αγωνιστής ,έμπιστος του Καποδίστρια, προσωρινός Διοικητής τΆναπλιού κι' ύστερα επίτροπος του Κράτους στη Δυτική Ελλάδα και Νομάρχης αργότερα στις Κυκλάδες.

Ο γάμος τους στ' Ανάπλι έμεινε ιστορικός. Τους στεφάνωσε ο Κώστας Μπότσαρης και παραβρέθηκαν όλοι οι αγωνιστές με τις χρυσοκέντητες φορεσιές τους και τα φλωροκαπνισμένα άρματά τους. Ακόμα και μερικοί φιλέλληνες όπως ο στρατηγός Γκινώ. Δεν λείψανε κι' αποσπάσματα απ' τα Ελληνικά σώματα. Για χρόνια οι Αναπλιώτες είχαν να κάνουν με κείνο το γάμο.

Η Μαρία Ράδου το γένος Σπανού, απ' τις πρώτες ελληνίδες ζωγράφους, δεν ήταν μόνο μια διαλεχτή καλλιτέχνιδα, μα αποδείχτηκε κι' έξοχη σύζυγος κι' ύστερα μητέρα. Αν και βρέθηκε σε κοινωνία πολύ διαφορετική από εκείνη που έζησε στην Ιταλία, φρόντισε να συγχρονιστεί με τα ήθη και τα έθιμα της νέας πατρίδας της.Η φιλανθρωπική της δράση δεν περιοριζόταν μόνο στους συμπατριώτες της αλλά φρόντιζε και για τους καταδιωγμένους και οικονομικά ανήμπορους ξένους.

Ύστερα από το θάνατο του συζύγου της Κώστα Ράδου το 1866, η Μαρία αποτραβήχτηκε για πάντα στην Αθήνα και ζούσε πια για τα παιδιά της.

Ο γιος της Νικόλαος Ράδος ήταν Ανώτερος δικαστικός, δημοσιογράφος και καθηγητής της Ιστορίας στη σχολή Δοκίμων.

Ο γιος του Νικολάου Κων/νος Ράδος , ήταν ιστορικός και Φιλόλογος . Στις 14 Απριλίου του 1900 εκφώνησε τον πανηγυρικό λόγο στα αποκαλυπτήρια της πλάκας που έστησε στο Άστρος η Ιστορική Εταιρία της Ελλάδας στον τόπο που έγινε η Β' Εθνοσυνέλευση των Ελλήνων... « Θυρεάται, Ναυπλιείς, Αθηναίοι, και πάντες οι συνελθόντες ενταύθα όπως συμπράξωμεν εις την σεμνήν ταύτην και εθνικήν τελετήν...»( Εκδ. Τυποπγραφείου «ΝΟΜΙΚΉ» Αθήνα 1900).

Στη δεκαετία του 1890 γνώρισε και παντρεύτηκε τη Μαρία Σπηλιωτάκη Η Μαρία Σπηλιωτάκη ήταν μέλος μιάς πολυμελούς οικογένειας. Η μητέρα της ήταν η Ελένη Ιατρού, κόρη του Μιχαήλ Ιατρού, και πατέρας της ο Ιωάννης Σπηλιωτάκης ,υπουργός Εξωτερικών και Οικονομικών επί κυβερνήσεων Σπ. Δεληγιώργη και Αλ. Κουμουνδούρου.

Ο έγγαμος βίος της Μαρίας Σπηλιωτάκη και του Κων/νου Ράδου κράτησε πάνω από 40 χρόνια. Άκληρος ο Κων/νος Ράδος πέθανε το 1931, η δε Μαρία τον ακολούθησε 7 χρόνια αργότερα το 1938.

Η Μαρία Κων/νου Ράδου το γένος Σπηλιωτάκη , βαδίζοντας στ' αχνάρια της γιαγιάς Μαρίας Κ. Ράδου το γένος Σπανού, αφήνει πεθαίνοντας το 1938 στη διαθήκη της τεράστιο κληροδότημα τόσο στη Φιλανθρωπική Αδελφότητα Κυριών Ναυπλίου όσο και στο Δήμο Ναυπλίου «......ολόκληρον το κτήμα μετά των βοηθητικών αυτού κτημάτων ίνα τα εισοδήματα και εν περιπτώσει πωλήσεως αυτών το τίμημα διατεθεί δια την ανέγερσιν Νοσοκομείου της Πόλεως Ναυπλίου.......»

Σήμερα που μίσεψαν οι «Πατριώτες» στ' Ανάπλι μας, οι «Μαρίες Κ. Ράδου» φαντάζουν Αρχόντισσες Κυράδες, με κείνη την παλιά Αναπλιώτικη Αρχοντιά, έτσι όπως οι πατεράδες μας διηγούνταν σαν σε παραμύθι.....

............Αρχόντισσα-Αναπλιώτισσα

Κυρά μου και Πατριώτισσα

καλη' κι , ευγενικια,

Πηγές:

1. Εθνική Πινακοθήκη

2. Σωτηρία Αλιμπέρτη: Μαρία Ράδου (Α' ,Β') 3.Εφημερίς των Κυριών αρ. 407/ 16.7.1895, σελ. 2-4

αρ.408/23.7.1895, σελ. 2-4

4.Σπύρος Δε Βιάζης: Διαπρεπείς Ελληνίδες κατά τον ΙΘ' αιώνα, Μαρία Ράδου ( το γένος Σπανού)

5.Ελληνική Επιθεώρησις, τ. 70-1,Αύγουστος-Σεπτέμβριος 1913,σελ.167

τ. 72, Οκτώβριος 1913, σελ. 191-92

τ. 73, Νοέμβριος 1913 ,σελ. 4-5

τ. 74, Δεκέμβριος 1913,σελ. 27-8

τ. 75, Ιανουάριος 1914, σελ. 52-3

6.Παλιγεννεσία: αρ. 3969, 22 Νοεμβρίου 1877 , σελ. 4

7.Κούλα Ξηραδάκη: Το φεμινιστικό κίνημα στην Ελλάδα,Πρωτοπόρες Ελληνίδες 1830 -1936 ,σελ. 81

8. ΚΕΝΤΡΟ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Ε.Ι.Ε. Τετράδια Εργασίας αρ. 6, Κ.Κ. Σπηλιωτάκης, Αρχείον Μιχαήλ Ιατρού 1802-1893 Γενεαλογικός πίναξ δ', κατιόντων της Ελένης Ιατρού ( θυγατρός Μιχαήλ)

 *Η φωτογραφία από nafpliooldphotos.gr